Ηλικιακά Ορόσημα Κατάκτησης Δεξιοτήτων Λόγου και Επικοινωνίας
ΚΕΝΤΡΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΝΟΥΣ & ΛΟΓΟΣ:
ΣΥΚΙΕΣ: ΑΝΘΕΩΝ 12 ΤΗΛ: 2310540217
ΘΕΡΜΗ: ΜΕΓ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 15 ΤΗΛ: 2313020850
ΣΕΡΒΙΑ-ΚΟΖΑΝΗΣ:ΦΛΕΜΙΝΓΚ 12 ΤΗΛ: 2464023200
Εισαγωγή
Η κατάκτηση της γλώσσας και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων λόγου και ομιλίας είναι ένα σημαντικό αναπτυξιακό στάδιο που επιτυγχάνουν όλα τα τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Η ικανότητα των ατόμων να ονομάζουν αντικείμενα, να εκφράζουν περίπλοκες σκέψεις και να επικοινωνούν με άλλους αναδύεται ακριβώς τη στιγμή που τα μικρά παιδιά μαθαίνουν να περπατούν και να ανακαλύπτουν τον φυσικό και κοινωνικό κόσμο γύρω τους. Οι τελευταίες πέντε δεκαετίες έχουν επιφέρει μια θεαματική αύξηση στις γνώσεις μας για το πώς τα μικρά βρέφη κατακτούν τις δεξιότητες λόγου που απαιτούνται και τελικά αποκτούν τη μητρική τους γλώσσα. Προηγμένες μέθοδοι ελέγχου της συμπεριφοράς και του εγκεφάλου των μικρών παιδιών, καθώς και βάσεις δεδομένων ομιλίας που παράγεται και απευθύνεται σε παιδιά έχουν αναπτυχθεί για να διερευνήσουν την πορεία των παιδιών προς την γλωσσική και επικοινωνιακή τους ανάπτυξη. Τα κύρια ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης, που θα αναφερθούν αναλυτικά στην συνέχεια, συνήθως κατακτούνται κατά την διάρκεια των 3 πρώτων χρόνων ζωής του ατόμου.
Τα ηλικιακά ορόσημα αποτελούν ενδείξεις που χρησιμοποιούνται για να παρακολουθούνται τα επιτεύγματα και η πρόοδος των παιδιών σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του λόγου και της ομιλίας. Γνωρίζοντας τις ικανότητες που αναμένεται να έχει ένα παιδί σε κάθε χρονολογικό στάδιο, είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε την αναπτυξιακή του πορεία. Στην παιδοψυχιατρική, έχει γίνει προσπάθεια για την καθιέρωση των σταδίων ανάπτυξης, όπως φαίνεται από το έργο των Piaget, Erickson και άλλων. Αυτά τα στάδια-ορόσημα βοηθούν στον καθορισμό των σκέψεων και των συμπεριφορών που αναμένονται για παιδιά διαφορετικής ηλικίας, και έτσι μπορούν να βοηθήσουν στη σύνθεση μιας διαγνωστικής διατύπωσης.
ΚΕΝΤΡΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΝΟΥΣ & ΛΟΓΟΣ:
ΣΥΚΙΕΣ: ΑΝΘΕΩΝ 12 ΤΗΛ: 2310540217
ΘΕΡΜΗ: ΜΕΓ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 15 ΤΗΛ: 2313020850
ΣΕΡΒΙΑ-ΚΟΖΑΝΗΣ:ΦΛΕΜΙΝΓΚ 12 ΤΗΛ: 2464023200
Τα ορόσημα για την ανάπτυξη της γλώσσας βασίζονται στην γενική δομή της γλωσσικής ανάπτυξης συμπεριλαμβάνοντας φυσικά τις αλληλένδετες πτυχές της: τον λόγο (ομιλία), την γλώσσα και την επικοινωνία. Συχνά οι όροι «γλώσσα» και «ομιλία» θεωρούνται, λανθασμένα, συνώνυμοι. Η ομιλία είναι η άρθρωση και η παραγωγή ήχων από το στόμα, ενώ η γλώσσα περιλαμβάνει την κατανόηση, την επεξεργασία και την παραγωγή επικοινωνίας. Η ομιλία είναι η συνήθης έξοδος του γλωσσικού συστήματος, που δημιουργείται από τις πολύπλοκες και συντονισμένες κινήσεις των αναπνευστικών, λαρυγγικών, φαρυγγικών και στοματικών δομών και αποτελείται από υποσυστήματα: άρθρωση (ήχοι ομιλίας), φωνή, αντήχηση και ευχέρεια. Τα παιδιά αρχίζουν να «φλυαρούν» από την ηλικία των 6 μηνών, ενώ οι ήχοι ομιλίας συνεχίζουν να αναπτύσσονται μέχρι την ηλικία των 7 ετών. Η γλώσσα περιλαμβάνει την κατανόηση και την παραγωγή λέξεων, προτάσεων και ιδεών. Υποδιαιρείται σε δεκτική (ικανότητα κατανόησης) και εκφραστική (ικανότητα παραγωγής) γλώσσα και αποτελείται από αλληλεπιδρώντα υποσυστήματα: φωνολογία (ήχοι ομιλίας), λεξιλόγιο, σύνταξη (γραμματική), σημασιολογία (νόημα) και πραγματολογία (κοινωνικές πτυχές της γλώσσας που λαμβάνουν υπόψη τον ομιλητή και το περιεχόμενο). Άλλες μορφές της αποτελούν η νοηματική και η γραπτή γλώσσα. Οι πρώτες λέξεις εμφανίζονται όταν ένα παιδί είναι περίπου 12 μηνών. Στη συνέχεια, η ανάπτυξη της γραμματικής ξεκινά όταν τα παιδιά συνδυάζουν 2 λέξεις, γεγονός που συνήθως συμβαίνει γύρω στα 2 έτη. Έπειτα αναπτύσσονται η σύνταξη και η μορφολογία. Η επικοινωνία περιλαμβάνει τη μη λεκτική και λεκτική χρήση της γλώσσας σε αλληλεπίδραση με άλλα άτομα και θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της γλώσσας. Λόγω της διακύμανσης στον χρόνο έναρξης και στον ρυθμό της, είναι δύσκολο να οριστεί μια μέση γλωσσική ανάπτυξη για όλα τα παιδιά. Έτσι, ορίζονται πιο γενικά ορόσημα που, ενώ μπορεί να ποικίλλουν στον ρυθμό και την έναρξή τους, ακολουθούν την ίδια σειρά σε όλα τα παιδιά.
ΚΕΝΤΡΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΝΟΥΣ & ΛΟΓΟΣ:
ΣΥΚΙΕΣ: ΑΝΘΕΩΝ 12 ΤΗΛ: 2310540217
ΘΕΡΜΗ: ΜΕΓ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 15 ΤΗΛ: 2313020850
ΣΕΡΒΙΑ-ΚΟΖΑΝΗΣ:ΦΛΕΜΙΝΓΚ 12 ΤΗΛ: 2464023200
Αναπτυξιακά ηλικιακά ορόσημα
Η ανάπτυξη του λόγου και της γλώσσας προκύπτει από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικών παραγόντων και περιβαλλοντικής διέγερσης. Κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής, τα βρέφη αναπτύσσουν σημαντικά θεμέλια που στηρίζουν την ανάπτυξη του λόγου και της γλώσσας, και μεγάλο μέρος της γλώσσας που αποκτούν είναι μέσω της ακρόασης και της αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους γύρω τους. Μέσα στα πρώτα 3 χρόνια της ζωής, τα παιδιά καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα από όσα μπορούν να εκφράσουν. Η ομιλία εξελίσσεται μέσα από στάδια βουητού, φλυαρίας, λέξεων και σχηματισμού διαφορετικών συνδυασμών λέξεων. Στη γλωσσική ανάπτυξη, τα παιδιά περνούν από στάδια κατανόησης και έκφρασης πιο σύνθετων εννοιών. Η «έκρηξη λεξιλογίου» που συχνά συμβαίνει έχει αποδοθεί σε βιολογικούς παράγοντες, όπως η μυελίνωση της λευκής ουσίας στις γλωσσικές οδούς. Η αύξηση του ρυθμού μάθησης συσχετίζεται επίσης με την αυτοοργάνωση ενός νευρωνικού δικτύου. Μέχρι την ηλικία των 5, τα παιδιά έχουν ένα λεξιλόγιο χιλιάδων λέξεων, δημιουργούν προτάσεις με σύνθετα γραμματικά χαρακτηριστικά, διαφοροποιούν τις κυριολεκτικές από τις μη κυριολεκτικές έννοιες, όπως χιούμορ ή μεταφορά, παρατηρούν τις κοινωνικές πτυχές της συνομιλίας και εφαρμόζουν τις γλωσσικές δεξιότητες στην διαδικασία εκμάθησης της ανάγνωσης. Μέχρι την ηλικία των 8 ετών, το απόθεμα ήχου ομιλίας τους είναι ώριμο.
Πιο συγκεκριμένα, ξεκινώντας από τις δεξιότητες της δεκτικής γλώσσας, δηλαδή της κατανόησης, το νεογέννητο βρέφος ανταποκρίνεται στον θόρυβο και στις φωνές. Σε ηλικία 3 μηνών χαμογελά όταν του μιλάνε, ενώ γύρω στους 6 μήνες το μωρό αντιλαμβάνεται την κατεύθυνση του θορύβου και στρέφεται προς αυτόν καθώς επίσης ανταποκρίνεται στο άκουσμα του ονόματός του. Στους 9 μήνες το μωρό κατανοεί το «όχι», και μαθαίνει απλές ρουτίνες όπως να κουνάει το χέρι για αντίο. Στην ηλικία των 12 πλέον μηνών το παιδί ακολουθεί απλές οδηγίες με χειρονομίες και λίγο αργότερα στους 15-18 μήνες ακολουθεί απλές οδηγίες χωρίς χειρονομίες και μπορεί να δείξει τα μέρη του σώματος. Το παιδί κατά την διάρκεια 18-24 μηνών αρχίζει να κατανοεί προτάσεις, ενώ 24-36 μηνών είναι σε θέση να ακολουθήσει πιο σύνθετες εντολές 2-3 βημάτων, απαντά σε ερωτήσεις «ποιος, πού,..» και κατανοεί βασικές χωρικές έννοιες (μέσα, πάνω, κάτω, κλπ). Στη συνέχεια, σε ηλικία 36-48 μηνών το παιδί κατανοεί τον πληθυντικό αριθμό, τις αντωνυμίες και τις κτητικές μορφές, τις ερωτήσεις «ποιος», «γιατί», «πόσα». Το παιδί 48-60 μηνών πλέον αντιλαμβάνεται έννοιες όπως «ίδιο/ διαφορετικό» και έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο >2.500 λέξεις, και τέλος, σε ηλικία 60-84 μηνών οι δεξιότητες δεκτικής γλώσσας του παιδιού περιορίζονται μόνο από τις εννοιολογικές γνώσεις του παιδιού και όχι από τις γλωσσικές δεξιότητες, κατανοεί πλέον το χιούμορ, τις μεταφορές και το αντιληπτικό του λεξιλόγιο είναι τουλάχιστον 10.000 λέξεις.
Όσον αφορά τις δεξιότητες της εκφραστικής γλώσσας, δηλαδή την ικανότητα του παιδιού να παράγει λόγο, αναπτύσσονται ως εξής: το κλάμα είναι η πρώτη μορφή έκφρασης που παρουσιάζει το νεογέννητο βρέφος. Όταν φτάσει 3 μηνών, είναι σε θέση να διαφοροποιεί το κλάμα του ανάλογα με τις ανάγκες του, και αρχίζει να μουρμουρίζει και να παράγει μουσικούς ήχους που μοιάζουν με φωνήεντα, και με αυτό τον τρόπο αλληλεπιδρά και με τους ενήλικες. Σε ηλικία 6 μηνών ξεκινά το βάβισμα, δηλαδή το μωρό προσθέτει ήχους συμφώνων όπως «μπ», «ντ», «μ», δίπλα στα φωνήεντα που ήδη έλεγε («μπαμπαμπα», «ντανταντα», κλπ) και επιπλέον αρχίζει να γελάει. Στους 9 μήνες το παιδί δείχνει με το δάχτυλό του τι θέλει ή πράγματα και ενέργειες που του προσελκύουν το ενδιαφέρον, λέει «μαμά», «μπαμπά» χωρίς νόημα , ενώ στην ηλικία των 12 μηνών πλέον το παιδί λέει «μαμά», «μπαμπά» με νόημα, το βάβισμά του ξεκινά να μοιάζει περισσότερο με ακατάληπτη ομιλία και λέει τις πρώτες του λέξεις, με λεξιλόγιο 3-5 λέξεων. Το παιδί 15-18 μηνών σιγά-σιγά αποκτά λέξεις, χρησιμοποιεί απλούς και ιδιότυπους τύπους και συμμετέχει σε συνομιλίες, ενώ στους 18-24 μήνες εμφανίζει εκφραστικό λεξιλόγιο ≥50 λέξεων, μαθαίνει εύκολα νέες λέξεις και δημιουργεί προτάσεις 2 λέξεων. Συνεχίζοντας, το παιδί σε διάστημα 24-36 μηνών χρησιμοποιεί φράσεις >2 λέξεων και χρησιμοποιεί όλο και πιο σύνθετη γραμματική, όπως άρνηση και ερωτήσεις, μπορεί να πει το όνομά του και χρησιμοποιεί σωστά τις αντωνυμίες (π.χ. εγώ, εσύ, εμείς κλπ). Το παιδί 36-48 μηνών χρησιμοποιεί 3-4 λέξεις μέσα σε μια πρόταση, και χρησιμοποιεί συνδέσμους στον λόγο του («και», «ή», «αλλά»), έχει λεξιλόγιο >200 λέξεων. Σε ηλικία 48-60 μηνών το παιδί χρησιμοποιεί σύνθετη, ώριμη γραμματική σε επίπεδο σχεδόν ενηλίκων, έχει αφηγηματικό λόγο, δηλαδή αφηγείται ή επαναλαμβάνει ιστορίες που άκουσε με αρχή, μέση και τέλος, δίνει εξηγήσεις, το εκφραστικό του λεξιλόγιο κυμαίνεται από 1.000 έως 2.000 λέξεις, ενώ τέλος, στους 60-84 μήνες, χρησιμοποιεί ώριμες γλωσσικές δομές και παρουσιάζει αυξανόμενη χρήση σύνθετου λεξιλογίου και σύνθετης γραμματικής.
Σχετικά με τα ηλικιακά ορόσημα ανάπτυξης δεξιοτήτων ομιλίας, το παιδί 24-36 μηνών χρησιμοποιεί σωστά τα σύμφωνα σε αρχική θέση και τα φωνήεντα, παράγει περίπου 25 φωνήματα και κατακτά τα φωνήματα γ, γκ, κ, μ, π, μπ, τ. Σε ηλικία 36-48 μηνών η ομιλία του είναι κατά 75% καταληπτή από ξένους, μπορεί να παράγει σύμφωνα σε τελική θέση σε λέξεις, δεν αντικαθιστά πλέον ήχους από το πίσω μέρος του στόματος (γ, κ) με ήχους που παράγονται στο μπροστινό μέρος του στόματος (ντ, τ), και κατακτά τα φωνήματα β, ν ,ντ, χ, για-γιε-γιο, ζ, λ, σ, φ. Φτάνοντας στην ηλικία 48-60 μηνών το παιδί παράγει πλέον σωστά τα συμφωνικά συμπλέγματα και δεν παραλείπει τις αδύναμες και άτονες συλλαβές στις λέξεις. Έχει κατακτήσει πλέον τα φωνήματα δ, θ, λια-λιε-λιο, ξ, ψ, τσ και σε ηλικία 60-84 μηνών κατακτά το φώνημα ρ και η ομιλία του είναι εντελώς καταληπτή.
ΚΕΝΤΡΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΝΟΥΣ & ΛΟΓΟΣ:
ΣΥΚΙΕΣ: ΑΝΘΕΩΝ 12 ΤΗΛ: 2310540217
ΘΕΡΜΗ: ΜΕΓ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 15 ΤΗΛ: 2313020850
ΣΕΡΒΙΑ-ΚΟΖΑΝΗΣ:ΦΛΕΜΙΝΓΚ 12 ΤΗΛ: 2464023200
Συμπέρασμα
Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων λόγου και ομιλίας αποτελεί πολύπλοκη και συνεχή διαδικασία που επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες. Τα ηλικιακά ορόσημα αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο για την παρακολούθηση της προόδου του παιδιού και την έγκαιρη αναγνώριση των αναγκών παρέμβασης. Η γλωσσική ανάπτυξη είναι δεξιότητα απαραίτητη για τη συμμετοχή στην καθημερινή ζωή, πιο συγκεκριμένα, την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και την εκπαιδευτική επιτυχία. Η κατανόηση αυτών των ορόσημων και η προσαρμογή των πρακτικών ανατροφής και εκπαίδευσης μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην ενίσχυση της γλωσσικής ανάπτυξης των παιδιών.
ΚΕΝΤΡΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΝΟΥΣ & ΛΟΓΟΣ:
ΣΥΚΙΕΣ: ΑΝΘΕΩΝ 12 ΤΗΛ: 2310540217
ΘΕΡΜΗ: ΜΕΓ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 15 ΤΗΛ: 2313020850
ΣΕΡΒΙΑ-ΚΟΖΑΝΗΣ:ΦΛΕΜΙΝΓΚ 12 ΤΗΛ: 2464023200
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Feldman H. M. (2019). How Young Children Learn Language and Speech. Pediatrics in review, 40(8), 398–411. https://doi.org/10.1542/pir.2017-0325
- Liang, W. H. K., Gn, L. W. E., Tan, Y. C. D., & Tan, G. H. (2023). Speech and language delay in children: a practical framework for primary care physicians. Singapore medical journal, 64(12), 745–750. https://doi.org/10.4103/singaporemedj.SMJ-2022-051
- Schreiber, J., & Richards, M. C. (2024). The Developing Child. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 63(1), 92. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2023.09.542
- Visser-Bochane, M. I., Reijneveld, S. A., Krijnen, W. P., van der Schans, C. P., & Luinge, M. R. (2019). Identifying Milestones in Language Development for Young Children Ages 1-6 Years. Academic Pediatrics. doi:10.1016/j.acap.2019.07.003