Λογοθεραπεία

Ο ρόλος του λογοθεραπευτή στην  παιδική ηλικία

 

Ιστορική Αναδρομή

 

Εισαγωγή

   Ο Λογοθεραπευτής είναι ο επιστήμονας, που φέρει την ευθύνη της πρόληψης, αξιολόγησης, θεραπείας και επιστημονικής μελέτης της ανθρώπινης επικοινωνίας και των διαταραχών, που συνδέονται με αυτή. Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο, η ανθρώπινη επικοινωνία περικλείει όλες τις λειτουργίες που έχουν σχέση με την κατανόηση και την έκφραση του προφορικού και γραπτού λόγου, καθώς επίσης και με όλες τις κατάλληλες μορφές μη λεκτικής επικοινωνίας.

   Οι διαταραχές, που εμπίπτουν στο πεδίο δράσης του Λογοθεραπευτή, είναι αυτές που έχουν σχέση με την ομιλία και τον λόγο, δύο από τις πλέον πολύπλοκες και εξελισσόμενες πλευρές της εγκεφαλικής λειτουργίας, καθώς επίσης και με την ακουστική, την οπτική, την γνωστική – συμπεριλαμβανομένης της μάθησης – την προφορική, την μυϊκή, την αναπνευστική και την φωνητική λειτουργία και την κατάποση. Οι διαταραχές μπορεί να είναι απλές ή πολύπλοκες όταν εμπλέκονται πολλαπλές διαταραχές επικοινωνίας. Οι διαταραχές με τις οποίες ασχολούνται κυρίως οι λογοθεραπευτές είναι : διαταραχές άρθρωσης και φωνολογικές διαταραχές, διαταραχές ομιλίας (διαταραχές ροής της ομιλίας, τραυλισμός, ταχυλαλία κ.α.), γλωσσικές διαταραχές (αναπτυξιακές και άλλες) : ως προς τη δομή (φωνολογικό, συντακτικό, μορφολογικό επίπεδο), ως προς το περιεχόμενο (σημασιολογικό επίπεδο), ως προς τη χρήση (πραγματολογικό επίπεδο), Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή (διαταραχές αυτιστικού φάσματος) ή αυτισμός, αφασίες, δυσφασίες παιδιών, νευρογενείς διαταραχές του λόγου και της ομιλίας (δυσαρθρίες και άλλα), ρινολαλίες γλωσσικούς αρνητισμούς, επιβραδύνσεις στη γλωσσική εξέλιξη, επικοινωνιακές δυσλειτουργίες και διαταραχές.

Μεγάλο ποσοστό απασχόλησης των λογοθεραπευτών επικεντρώνεται στα παιδιά. Συνεισφέρουν εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες σχετικά με την ανάπτυξη του λόγου, της γλώσσας και της επικοινωνίας των παιδιών και εργάζονται μαζί με άλλους επαγγελματίες.

 

Ο ρόλος του λογοθεραπευτή

   Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, στον τομέα της λογοθεραπείας η προσοχή επικεντρωνόταν κυρίως στα παιδιά με προβλήματα προφορικής επικοινωνίας. Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου, η επιστήμη εξελίχθηκε. Η ιστορία της λογοθεραπείας ξεκινά τον 19ο αιώνα, όταν άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες μέθοδοι αντιμετώπισης των προβλημάτων επικοινωνίας στα παιδιά. Μια από τις πρώτες αναφορές στη λογοθεραπεία χρονολογείται το 1924, όταν η Dr. Samuel Orton ανακάλυψε τη σχέση μεταξύ δυσλεξίας και προβλημάτων στην ανάγνωση και τη γραφή. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η λογοθεραπεία εξελίχθηκε σε μια ολοκληρωμένη επιστήμη, ενσωματώνοντας διάφορες μεθόδους και προσεγγίσεις.

   Η παιδική ηλικία αποτελεί κρίσιμη περίοδο για την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας ενός παιδιού. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τυχόν προβλήματα στην επικοινωνία μπορούν να έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ακαδημαϊκή και κοινωνική τους επίδοση. Η ομιλία και η γλώσσα συχνά λανθασμένα θεωρούνται συνώνυμα. Η ομιλία είναι η άρθρωση και η παραγωγή ήχων, ενώ η γλώσσα περιλαμβάνει την κατανόηση, την επεξεργασία και την παραγωγή επικοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα η γλώσσα χωρίζεται στην δεκτική γλώσσα (ικανότητα κατανόησης) και εκφραστική γλώσσα (ικανότητα παραγωγής). Περιλαμβάνει επίσης αλληλεπιδρώντα υποσυστήματα: την φωνολογία (το σύστημα των ήχων ομιλίας), την μορφολογία (οι γραμματικοί κανόνες) , την σύνταξη (η δομή), την σημασιολογία (το περιεχόμενο των λέξεων) και την πραγματολογία (κοινωνικές πτυχές της γλώσσας που λαμβάνουν υπόψη τον ομιλητή και το πλαίσιο). Η ομιλία αποτελείται επίσης από υποσυστήματα: άρθρωση (ήχοι ομιλίας), φωνή και αντήχηση και ευχέρεια.

   Η κατάκτηση της επικοινωνιακής ευχέρειας είναι ένα θεμελιώδες βήμα στην ανάπτυξη των παιδιών. Η επικοινωνιακή ικανότητα ενισχύει τα κοινωνικά, εκπαιδευτικά και επαγγελματικά επιτεύγματα σε όλη την διάρκεια της παιδικής ηλικίας και στην ενήλικη ζωή. (Johnson, Beitchman, & Brownlie, 2010; McLeod, Harrison & Wang, 2019). Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχουν περισσότερα παιδιά με γλωσσικές και επικοινωνιακές ανάγκες σε σχέση με άλλους τομείς αναγκών και πολλά από αυτά τα παιδιά χρειάζονται επιπλέον υποστήριξη για να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους ως φορείς επικοινωνίας. Η εξατομικευμένη λογοθεραπευτική παρέμβαση αντιμετωπίζει τις διαταραχές λόγου, γλώσσας και επικοινωνίας. Οι λογοθεραπευτικές παρεμβάσεις είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές εάν χορηγούνται με την κατάλληλη συχνότητα και ένταση. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με καθυστέρηση ομιλίας που δεν λαμβάνουν θεραπεία μπορεί αργότερα να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο μαθησιακών δυσκολιών (μειωμένες δεξιότητες ανάγνωσης στο δημοτικό σχολείο, φτωχές λεκτικές και ορθογραφικές δεξιότητες, προβλήματα συμπεριφοράς και μειωμένη ψυχοκοινωνική προσαρμογή). Ως εκ τούτου, ο έγκαιρος εντοπισμός των καθυστερήσεων μέσω παρακολούθησης και ελέγχου της αναπτυξιακής πορείας, που ακολουθείται από έγκαιρη αξιολόγηση και παρέμβαση, είναι κρίσιμος.

Ο Λογοθεραπευτής είναι υπεύθυνος για την :

1. ΠΡΟΛΗΨΗ: Ο Λογοθεραπευτής επεμβαίνει σε καθ’ ένα από τα ακόλουθα στάδια για να αποτρέψει την εμφάνιση ή την επιδείνωση μιας διαταραχής : στην εκπαίδευση, την ενημέρωση, την έγκαιρη διερεύνηση με σκοπό την έγκαιρη διάγνωση μιας διαταραχής και την κατάλληλη και εξειδικευμένη παρέμβαση στο άτομο και το περιβάλλον του.

2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Η αξιολόγηση απαιτεί μια πλήρη εκτίμηση όλων των λειτουργιών και παραμέτρων των ικανοτήτων επικοινωνίας και των μεταβολών που παρατηρούνται στους ασθενείς. Πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη οι ανάγκες των ασθενών και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κοινωνικού τους περιβάλλοντος. Πρόκειται για μια συνεχή διεργασία που συχνά απαιτεί την συνεργασία ειδικών από άλλους επιστημονικούς κλάδους. Ο Λογοθεραπευτής φθάνει στη διάγνωση με τη βοήθεια αντικειμενικών διαδικασιών και κλινικής παρακολούθησης και διατυπώνει τη θέση του για τη φύση και διάρκεια της παρέμβασης.

3. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: Η παρέμβαση στα πλαίσια των διαταραχών της επικοινωνίας μπορεί να έχει τη μορφή μιας άμεσης ή έμμεσης θεραπείας. Συνίσταται σε πράξεις θεραπείας, αποκατάστασης και ένταξης στη κοινωνική και εργασιακή ζωή, καθώς επίσης αποκατάστασης και έγκαιρης παρέμβασης, επαγγελματικού προσανατολισμού και συμβουλευτικής. Οι θεραπευτικές εφαρμογές έχουν διαστάσεις τεχνικές, διαπροσωπικές και κοινωνικές.

   Η παρέμβαση έχει σαν στόχο να φθάσει τον ασθενή, ανάλογα με τις δυνατότητές του, στο μέγιστο επίπεδο λειτουργίας και επικοινωνίας που αντιστοιχεί στο περιβάλλον του. Στην περίπτωση της ιατρικής παθολογίας, η λογοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει συμπλήρωμα της ιατρικής παρέμβασης. Η λογοθεραπευτική παρέμβαση προϋποθέτει επίσης τη συμμετοχή σε θεραπευτικά προγράμματα, μέσα στα πλαίσια της επιστημονικής ομάδας.

 

Βαθμίδες Παρέμβασης

   Οι ρόλοι του παιδιατρικού λογοθεραπευτή συχνά περιλαμβάνουν σχεδιασμό εξατομικευμένης παρέμβασης για συγκεκριμένα παιδιά, σε συνεργασία με οικογένεια και εκπαιδευτικό προσωπικό, παρέχοντας συμβουλές, εκπαίδευση, καθοδήγηση και ευαισθητοποίηση. Προτείνεται παρακάτω μια κλιμακωτή προσέγγιση (Ebbels et al., 2018) για την παροχή υπηρεσιών, σύμφωνα με την οποία οι υπηρεσίες γίνονται όλο και πιο εξειδικευμένες. Η προσέγγιση επικεντρώνεται σε παιδιά με γλωσσική διαταραχή, η οποία εμφανίζεται κατά την ανάπτυξη του παιδιού και επηρεάζεται από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ο όρος, σύμφωνα με τους Bishop et al. (2017), αναφέρεται σε όλα τα παιδιά με γλωσσικές δυσκολίες που επηρεάζουν την λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή και σχετίζονται με φτωχή πρόγνωση.

   Τα μοντέλα κλιμακωτής παρέμβασης γενικά χωρίζουν την παρέμβαση σε τρία διαφορετικά επίπεδα ή βαθμίδες. Πιο συγκεκριμένα:  Η Βαθμίδα 1 στοχεύει να παρέχει υψηλής ποιότητας εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, η Βαθμίδα 2 παρέχει εκπαιδευτικά γλωσσικά προγράμματα για παιδιά που έχουν απόδοση λίγο κάτω από τις προσδοκίες της χρονολογικής τους ηλικίας και η Βαθμίδα 3 επικεντρώνεται στα παιδιά με αναγνωρισμένες γλωσσικές διαταραχές που δεν σημειώνουν αναμενόμενη πρόοδο και είναι πιθανό να απαιτούν εξατομικευμένη παρέμβαση. Η βαθμίδα 3 έχει δυο υπο-ομάδες, την Βαθμίδα 3Α: Έμμεση εξατομικευμένη παρέμβαση που σχεδιάζεται και παρακολουθείται από τον λογοθεραπευτή αλλά παρέχεται από γονείς ή από άτομο που ανήκει στο εργατικό δυναμικό παρέμβασης του παιδιού,  την Βαθμίδα 3Β: Άμεση εξατομικευμένη παρέμβαση, που παρέχεται από τον λογοθεραπευτή που την σχεδίασε. Τα επίπεδα παρέμβασης σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά των παιδιών και έτσι επικεντρώνονται στις ανάγκες του παιδιού.

   Η Βαθμίδα 1 περιγράφεται συχνά ως «προληπτική» , εστιάζει περισσότερο στην πρόληψη αλλά και στην εκπαίδευση άλλων για την προώθηση της ανάπτυξης του λόγου και στην ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού (ιδιαίτερα των γονέων) για  (1) τη σημασία της γλώσσας για την οικονομική ανεξαρτησία, την υγεία και την ευημερία και (2) την αναγνώριση παιδιών με γλωσσικές διαταραχές, ανησυχητικά σημάδια και παράγοντες κινδύνου. Διαχρονικές μελέτες σε παιδιά με γλωσσική διαταραχή δείχνουν ότι οι δυσκολίες επιμένουν πολύ πέρα από τα πρώτα χρόνια και μπορεί να επηρεάσουν τα κοινωνικά και εργασιακά περιβάλλοντα στην ενήλικη ζωή και επομένως μπορεί να απαιτείται μακροπρόθεσμη υποστήριξη.

   Η Βαθμίδα 2 επικεντρώνεται στην υποστήριξη προφορικών γλωσσικών δεξιοτήτων σε μικρές ομάδες παιδιών με γλωσσικές αδυναμίες, με έμφαση στην βελτίωση του δεκτικού και εκφραστικού λόγου και στην ανάπτυξη του λεξιλογίου.

   Η Βαθμίδα 3 βασίζεται στις εξατομικευμένες παρεμβάσεις που καθορίζονται από την αξιολόγηση των αναγκών ενός συγκεκριμένου παιδιού. Τα αποτελέσματα της εξατομικευμένης άμεσης παρέμβασης για τη βελτίωση των εκφραστικών γλωσσικών δεξιοτήτων και του λεξιλογίου φαίνεται να είναι θετικά. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι τα παιδιά με σοβαρές, σύνθετες και διάχυτες επικοινωνιακές και γλωσσικές διαταραχές (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με αυτισμό και μαθησιακές δυσκολίες) μπορούν να σημειώσουν πρόοδο με άμεση εξατομικευμένη παρέμβαση.

 

   Συμπερασματικά, γίνεται εμφανές ότι η λογοθεραπεία είναι ένας επιστημονικός κλάδος που παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο υποστήριξης για την ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων των παιδιών, ενισχύοντας την επικοινωνία τους και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής τους από τα αρχικά στάδια της ανάπτυξής τους. Είναι σημαντικό τα παιδιά με γλωσσικές και επικοινωνιακές ανάγκες και αδυναμίες να παραπέμπονται έγκαιρα σε λογοθεραπευτικές υπηρεσίες για καλύτερη πρόγνωση και θετικότερα θεραπευτικά αποτελέσματα. Η εξατομικευμένη λογοθεραπευτική παρέμβαση που βασίζεται στις ξεχωριστές ανάγκες του κάθε παιδιού αποτελεί μια πολύ καλή μέθοδο με θετικά αποτελέσματα.

 

Βιβλιογραφία

 

 

Επιμέλεια:Νικολέττα Κύρκογλου